Het verzamelen van oud papier en metaaldetectie.

Heel soms komt het voor dat mijn hobby's elkaar kruisen. Van boeken blijft over het algemeen weinig over als het in de grond verdwijnt. Het is een uitzondering als je al een keer koper of zilver boekbeslag gevonden vind. Toch is het me een maal gelukt om de perfecte match te vinden.

Zilveren boekbeslag met keurmerken

Ik was een aantal jaar geleden met vrienden in de buurt van Utrecht aan het zoeken op een akker waar stadsafval lag. Dit is te zien aan een dik pakket met scherven. In het verleden werden laaggelegen akkers dikwijls opgehoogd met puin en rotzooi uit grachten. Na een aantal uurtjes zoeken vond ik een loden schijf  met aan de ene kant een tekst en op de andere kan twee figuren.

Na reiniging van de schijf kwam aan de voorkant de tekst INNO CENTIVS PP.IIII te voorschijn en op de achterzijde de letters SPASPE. De letters PP staan voor Papa Patria De schijf bleef een zogenaamde bulla te zijn. Een zegel die gebruikt werd voor documenten (bullen) van het Vaticaan.  In het geval van mijn bulla is deze van paus Innocentius IV, die leefde van 1195 -1254. Zijn echte naam was Sinibaldo dei Fieschi en hij was paus van 1243 tot aan zijn dood. Hij was vooral bekend door zijn strijd met de Mongolen en dat hij toestond om ketters door middel van marteling tot een bekentenis te dwingen.

Paus Innocentius IV 

Op de achterzijde van de schijf staan Sint Paulus en Sint Petrus die de patroonsheiligen van Rome zijn. De letters SPA SPE betekenen Sanctus Paulus Apostulus Sanctus Petrus Episcopus. In het Utrechts Archief is nog een completer bul met bulla van paus Innocentius IV aanwezig. In de bul in het Utrechts archief wordt toestemming gegeven om aflaten te verlenen aan bezoekers van de Sint Servaasabdij in Utrecht.

Bul met bulla uit het Utrechts Archief

"The Jacobean Kindle" en de toekomst van het gedrukte boek

Een paar dagen geleden zag ik een berichtje via Twitter, dat de Britse overheid voor 1.3 miljoen pond een bijzondere aankoop gedaan had: de zogenaamde Jacobean Kindle. Moeilijk te vertalen in het Nederlands, maar men bedoeld een e-reader uit de periode van koning James IV van Schotland (1567–1625). Het gaat hierbij om een houten kist in de vorm van een grote foliant, die gevuld is met maar liefst 50 in perkament gebonden boekjes.

Deze boekjes hebben typische 17e eeuwe onderwerpen: theologie, filosofie, geschiedenis en dichtkunst. De kist was bedoeld als een reisbibliotheek en was voor die tijd zeer bijzonder . Er schijnen maar 4 families rijk genoeg te zijn geweest om een dergelijke reisbibliotheek aan te kunnen schaffen in het begin van de 17e eeuw.

Ook in latere periodes kwamen reisbibliotheken voor, maar het bleef lastig om grote hoeveelheden leesvoer mee te nemen op reis. Ik kan me uit mijn jeugd nog herinneren hoe mijn ouders een doos vol Reader' s Digest pockets meenamen op vakantie om onze leeshonger te stillen. Tot voor enkele jaren geleden was ik zelf gedwongen om een doos met boeken op vakantie mee te nemen, omdat ik vaak een boek per dag las. Toen ontdekte ik de e-reader. Minder romantisch dan echte boeken van papier, maar veel praktischer. Je kunt een bijna oneindig aantal boeken op een e-reader zetten (meer dan ik de komende 10 jaar zal lezen) en het past in je binnenzak. Het leest bijna hetzelfde als een echt boek, maar slaat niet per ongeluk dicht als je hem niet open houdt. Voor mij is dat heel praktisch omdat ik vaak lees als ik in restaurants moet eten in verband met mijn werk. Het enige nadeel blijft wel dat je de e-reader zo nu en dan op moet laden, al is dat maar eens in de week. 

Ik ben dus om, ondanks dat ik een echte papieren boeken-freak ben. Sindsdien heb ik geen leesboeken meer gekocht en denk er over om dat gedeelte van mijn boeken van de hand te doen. Dan heb ik ook weer meer plaats voor mijn oud papier en studieboeken.

Is dit nu het begin van het einde van het papieren boek zoals we die kennen? Ik denk het wel eigenlijk. Steeds meer nieuwe boeken worden digitaal uitgegeven en oude boeken worden gedigitaliseerd. Ik zie om me heen dat steeds meer mensen hun boeken opruimen (de tweedehands boekenmarkt is in aan het storten). Op het moment worden miljoenen gebruikte boeken per jaar vernietigd, omdat er gewoon geen vraag meer naar is. Het is een kwestie van tijd voordat boeken bijna alleen nog digitaal uitgegeven zullen worden. Daarvoor zullen er wel een aantal voorzieningen moeten komen waardoor schrijvers er nog wat aan verdienen, maar niet tegen dezelfde voorwaarden dan nu gelden. Ik kan me voorstellen dat er straks een soort abonnement komt voor boeken, vergelijkbaar met Netflix of Spotify. Ik denk dat daar wel een markt voor is, want men zal blijven lezen, op welke wijze dan ook.

Wat heeft dat voor gevolgen voor ons als verzamelaars? De komende jaren zal naar mijn idee het aantal boeken dat gedumpt wordt nog veel meer toenemen. Bibliotheken worden gesloten of stoten de boeken af die niet tot hun kernverzameling behoren. Particulieren ruimen de kasten en zolder op. De prijzen zullen de komende jaren dan ook blijven dalen. Vooral de boeken uit de 19e en 20e eeuw. Er zal, mijns inziens, wel altijd een markt blijven voor bijzondere uitgaven en oude boeken. We staan dus op het punt dat, na 550 jaar, een einde gaat komen aan het massaal gebruik van het gedrukte boek. Over 20 jaar zijn de boekverzamelaars dus de bewaarders van cultureel erfgoed.

Het begin van een mooie verzameling

Het begin van een mooie verzameling

Meer dan tien jaar verzamel ik nu oude boeken en paperassen. Toen ik mijn huis kocht zocht ik een paar mooie banden om een plank te vullen. Ik kreeg van iemand een paar studieboeken uit het begin van de 20e eeuw. Die stonden heel mooi op dat plankje. Een paar maanden later was ik met mijn vader op de boekenmarkt van Dordrecht. Daar zag ik een 18e eeuws Frans werkje liggen voor fl. 17,50. Een prijs die naar mijn idee ongelofelijk laag was voor zo'n oud boek! Ik besloot te proberen heel het plankje met oude boeken te gaan vullen.

Een jaar later was ik op vakantie in Tsjechie en liep een winkel binnen waar ze tweedehands boeken verkochten. Voor omgerekend fl. 30,- kocht ik een prachtig oud boek waarvan de voorpagina ontbrak. Na wat onderzoek kwam ik er achter dat het boek een brevier (Katholiek gebedenboek) was dat gedrukt was door drukkerij Plantijn in Antwerpen.

De drukkerij van Plantijn in Antwerpen (Missaal uit 1668)

Ik trok de stoute schoenen aan en bezocht met mijn boek de drukkerij, dat nu een museum is. Ik werd vriendelijk ontvangen en begreep dat het boek daar inderdaad gedrukt was en uit 1709 stamt. Mijn oudste boek tot dan toe! Het leek me erg leuk om Plantijndrukken te gaan verzamelen, maar ik kwam er al snel achter dat deze nogal prijzig zijn. Gezien mijn beperkt budget breidde ik mijn verzamelgebied uit naar Antwerpse drukken van voor 1750.

De boekenplank nu, met echte oude boeken

Sindsdien heb ik flinke kast met boeken verzameld uit de zestiende tot en met de achtiende eeuw. Wel verschuift mijn interesse langzaam naar boeken met een verhaal. Dat verhaal zit hem niet zozeer in de inhoud van het boek, maar wel in zaken zoals bindmaterialen, de boekband of de eigenaarskenmerken. In mijn toekomstige blogs wil ik telkens inzoomen op 1 specifiek onderwerp. Dit kan een bepaald boek zijn, of een overzicht van kenmerken die ik tegenkom in mijn verzameling. Daarnaast zal ik ook blogs proberen te schrijven over mijn andere passie: archeologie. Waar ik uiteindelijk op uit wil komen is om de raakvlakken tussen mijn twee hobbies te verkennen.

Lekker in het zand spelen op een opgraving