De archeologie van het boek

Soms kom je bij het verzamelen van oude boeken stukjes van een nog oudere geschiedenis tegen. Bij het inbinden van de boeken werden soms materialen hergebruikt. Het gaat dan vooral om oud perkament. Je kan het je nu bijna niet meer voorstellen, maar de oude boekbinders gebruikten soms middeleeuws perkament zodat ze geen nieuw perkament hoefden te gebruiken. Sommige van deze reepjes bevatten ook nog oud schrift. Ik heb me een beetje proberen te verdiepen in oud schrift (paleografie), maar dat is weer een vak apart.

Gotisch schrift 14e eeuw (?)

Gotisch schrift met initiaal met bladgoud (15e-16e eeuw ?)

Soms werd er een heel boek gebonden in middeleeuws perkament zoals het onderstaande voorbeeld. Dit boekje, dat gaat over de Romeinse wijsgeer Cato (Disticha Catonis, Hradech, Tsjechie, 1571), is geheel gebonden in oud perkament. Het boekje is een Latijns-Tsjechische vertaling van Cato's Disticha en werd waarschijnlijk als schoolboek gebruikt. Het geeft mooi aan dat men in die tijd interesse kreeg in de Romeinse en Griekse klassieken.

Gotisch schrift 15e eeuw (?)

Bovenstaande voorbeelden laten allemaal Gotische handschriften zien, die werden gebruikt tussen 1250 en 1500 na Chr.

In een van mijn boeken is een reep perkament ingebonden met een ander soort handschrift. Het boek stamt zelf uit 1548 (Collectarium canonum, Keulen), maar heeft een gedeeltelijk moderne boekband.

Collectatium canonum, Keulen 1548

Achterin is een flink stuk perkament bijgebonden dat er in ieder geval heel oud uitziet. Het is een gedeelte van een pagina met handgeschreven Latijnse tekst wat in ieder geval niet Gotisch aandoet, het is relatief eenvoudig te lezen.

Ingebonden reep perkament

Ik heb geprobeerd om stukjes van de tekst te googelen en kwam bij het volgende citaat tot een match: "ab homine usque ad pec...". Het is een deel van Psalm 135 uit de vulgaat vertaling van de bijbel.

Psalm 135

1 Alleluja. Laudate nomen Domini ; laudate, servi, Dominum :

2 qui statis in domo Domini, in atriis domus Dei nostri.
3 Laudate Dominum, quia bonus Dominus ; psallite nomini ejus, quoniam suave.
4 Quoniam Jacob elegit sibi Dominus ; Israël in possessionem sibi.
5 Quia ego cognovi quod magnus est Dominus, et Deus noster præ omnibus diis.
6 Omnia quæcumque voluit Dominus fecit, in cælo, in terra, in mari et in omnibus abyssis.
7 Educens nubes ab extremo terræ, fulgura in pluviam fecit ; qui producit ventos de thesauris suis.
8 Qui percussit primogenita Ægypti, ab homine usque ad pecus.
9 Et misit signa et prodigia in medio tui, Ægypte : in Pharaonem, et in omnes servos ejus.
10 Qui percussit gentes multas, et occidit reges fortes :
11 Sehon, regem Amorrhæorum, et Og, regem Basan, et omnia regna Chanaan :
12 et dedit terram eorum hæreditatem, hæreditatem Israël populo suo.
13 Domine, nomen tuum in æternum ; Domine, memoriale tuum in generationem et generationem.
14 Quia judicabit Dominus populum suum, et in servis suis deprecabitur.
15 Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuum hominum.
16 Os habent, et non loquentur ; oculos habent, et non videbunt.
17 Aures habent, et non audient ; neque enim est spiritus in ore ipsorum.
18 Similes illis fiant qui faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis.
19 Domus Israël, benedicite Domino ; domus Aaron, benedicite Domino.
20 Domus Levi, benedicite Domino ; qui timetis Dominum, benedicite Domino.
21 Benedictus Dominus ex Sion, qui habitat in Jerusalem.

Detail van de tekst - lichte zijde

Als ik vervolgens de rest van de tekst bekijk zie ik verschillende woorden die overeenkomen met mijn stuk perkament.

Vervolgens terug naar de datering. Het lettertype is niet Gotisch, maar volgens dit zeer informatieve document is het lettertype de zogenaamde Karolingische minuskel. Dit lettertype werd ingesteld ten tijde van Karel de Grote (ongeveer 800 na Chr.) en werd vervangen door het Gotische handschrift halverwege de 13e eeuw. Hoewel de Karolingische minuskel een stuk makkelijker te lezen was, paste er meer tekst op een bladzijde als men de Gotische letter gebruikte. Ik ga er dus van uit dat het stukje perkament beschreven is ergens tussen 800 en 1250 na Chr. en is dus het oudste stukje handschrift in mijn bezit!

Detail van de tekst - donkere zijde

Toch ben ik nog op zoek naar bevestiging van mijn onderzoek, ik ben tenslotte maar een geïnteresseerde amateur die me op (voor mij) onbekend terrein begeeft. Ik ben eigenlijk nog steeds op zoek naar een internetforum waar dit soort onderzoekjes door meerdere mensen gedaan en bekeken kan worden.